Źródło ciepła służy do wytworzenia niezbędnej ilości ciepła do ogrzewania, przygotowania ciepłej wody użytkowej, na potrzeby wentylacji i klimatyzacji. Obecnie jest wiele rodzajów źródeł ciepła. Budując budynek musimy wybrać źródło ciepła, które zapewni zaspokojenie potrzeb użytkowników.

WYBÓR ŹRÓDŁA CIEPŁA

Przy wyborze źródła ciepła należy się kierować:

• projektową wielkością zapotrzebowania na ciepło,
• dostępnością wybranego nośnika energii,
• pewnością zasilania w wybrany nośnik energii,
• kosztami inwestycyjnymi oraz eksploatacyjnymi,
• jego wpływem na środowisko,
• łatwością obsługi oraz niezawodnością,
• dostępnością i kosztami serwisu.

W każdym budynku dobór źródła ciepła odbywa się na podstawie bilansu ciepła wykonanego zgodnie z obwiązującymi przepisami. Jeżeli urządzenie wytwarzające ciepło zostanie przewymiarowane to będzie pracować ze sprawnością o kilka procent niższą od wydajności nominalnej. Wyjątek stanowią kotły gazowe kondensacyjne.

Zapotrzebowanie na ciepło domu energooszczędny jest niskie i np. w budynkach o łącznej powierzchni użytkowej pomiędzy 150 a 200 m2 jest znacznie mniejsze niż 10 kW. W budynkach pasywnych, charakteryzujących się niskim zapotrzebowaniem na ciepło, wynosi ono około 3-4 kW.

Dokonując wyboru należy przede wszystkim zastanowić się, jakie nośniki energii są dostępne na danym terenie. Nie wszystkie działki są uzbrojone w media energetyczne. Na niektórych terenach obowiązują też ograniczenia co do stosowania niektórych źródeł ciepła. Wszystkie wymagania zawarte są w lokalnym planie zagospodarowania terenu oraz założeniach i planie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i gaz ziemny. Dokumenty i informacje można uzyskać w urzędzie gminy. Jeżeli chcemy przyłączyć dom do sieci ciepłowniczej, energetycznej lub gazowej (wodociągowej i kanalizacyjnej). Należy wystąpić do jej właściciela o warunki techniczne przyłączenia. Dopiero pozytywna odpowiedź zakładu gwarantuje, że będziemy mogli korzystać z wybranego medium.

Koszty inwestycyjne źródła ciepła zależą między innymi od:

• kosztu wykonania projektu,
• kosztu urządzeń technologicznych (kotłów, wymienników, pomp itp.),
• kosztu materiałów i wykonania instalacji (rury, armatura, układ, sterowania, izolacje itp.),
• kosztu wykonanych robót budowlanych,
• kosztu przyłączy (jeżeli budynek połączony będzie z sieciami zewnętrznymi),
• kosztu nadzoru i odbioru robót budowlanych.

Koszty inwestycyjne można oszacować na podstawie danych publikowanych w fachowej literaturze oraz informacji firm. Koszty eksploatacyjne zależą w dużej mierze od cen nośników ciepła i energii, paliw. Ostatnim czasie obserwuje się znaczne podwyżki cen np. gazu czy energii elektrycznej. Aby oszacować koszty eksploatacyjne należy założyć scenariusz wzrostu cen energii i paliw, uwzględnić koszty serwisowania oraz ewentualnych napraw.

Chcąc wybudować dom energooszczędny powinniśmy wziąć pod uwagę wpływ zastosowanego źródła ciepłą na środowisko. Można także zmniejszyć moc źródła ciepła poprzez stosowanie odpowiednich rozwiązań technologicznych np. gruntowych wymienników ciepła.

Cześć źródeł ciepła działa praktycznie bezobsługowo np. kotły gazowe, węzły ciepłownicze lub pompy ciepłą. Kotły na węgiel, biomasę czy olej opałowy wymagają okresowego uzupełniania zapasu paliwa. W przypadku kotłów na węgiel i biomasę częstotliwość uzupełniania zapasów zależy od tego czy kocioł wyposażony jest w podajnik oraz układu automatycznej regulacji. Zastosowanie układu regulacji zapewnia niższe zużycie paliwa oraz łatwiejszą obsługę.

RODZAJE ŹRÓDEŁ CIEPŁA

Kotły

Najczęściej stosowanym bezpośrednim źródłem ciepła są kotły. Następuje w nich spalanie paliwa, w wyniku którego wytwarzane jest ciepło. Przekazywanej jest ono poprzez ścianki do nośnika ciepła, najczęściej wody.

Kotły można sklasyfikować według:

• rodzaju paliwa: opalane gazem ziemnym, olejem opałowym, paliwem stałym lub elektryczne,
• ciśnienia roboczego: niskoprężne (nadciśnienie mniejsze niż 0,1 MPa, temperatura mniejsza niż 120°C) lub wysokoprężne (nadciśnienie wyższe niż 0,1 MPa, temperatura wyższa niż 120°C),
• zastosowanego do budowy materiału: stalowe, żeliwne lub ze stali stopowych, sposobu spalania paliwa: ze spalaniem górnym lub ze spalaniem dolnym,
• sposobu doprowadzenia powietrza do spalania: atmosferyczne lub wentylatorowe,
• wydajności: małej (do około 50 kW), średniej (do 50-500 kW) lub dużej (powyżej 500 kW)
• nośnika ciepła: wodne lub parowe,
• funkcji: jednofunkcyjne (do zasilania instalacji c.o.) lub dwufunkcyjne (do zasilania instalacji c.o. i przygotowania c.w.u.),
• konstrukcji komory spalania: z otwartą lub zamkniętą komorą spalania,
• sposobu działania: tradycyjny lub kondensacyjny (dodatkowo odzyskiwane jest ciepło skraplania pary wodnej zawartej w spalinach),
• usytuowania: wiszące, stojące.

Pomieszczenia, w których instalowane są kotły muszą spełniać określone wymagania.

Osprzęt kotłów stanowi:

• termometr – pomiar temperatury nośnika ciepła,
• kurek ze złączką do węża – do opróżniania i napełniania kotła,
• zawór zwrotny na przewodzie wodociągowym – do zasilania kotła,
• manometr – do kontroli ciśnienia w kotle.

Podstawowymi urządzeniami zabezpieczającymi kotły są:

• zawór bezpieczeństwa – chroni kocioł przed nadmiernym wzrostem ciśnienia,
• termostat – chroni przed nadmiernym wzrostem temperatury wody w kotle,
• automatyczny zawór odpowietrzający.

Każdy kocioł musi posiadać decyzję wydaną przez Urząd Dozoru Technicznego dopuszczającą go do zastosowania.

Kotły na paliwo stałe

są w naszym kraju najtańszymi w użytkowaniu urządzeniami grzewczymi. Nowoczesne kotły są coraz łatwiejsze w obsłudze i mniej szkodliwe dla środowiska.

Kotły żeliwne na paliwo stałe są trwałe, odporna na korozję, łatwe w obsłudze, można zwiększyć lub zmniejszyć ich powierzchnię ogrzewalną (poprzez dodanie lub odjęcie członów). Zaletą są małe wymiary w stosunku do dużej powierzchni ogrzewalnej. Należy w nich spalać paliwo stałe wysokiej jakość np. koks. Do wad można zaliczyć dużą masę tych urządzeń, brak możliwości naprawy przepalonych części oraz wysokie wymagania stawiane jakości wody i paliwa. Coraz częściej stosuje się jednak kotły stalowe na paliwo stałe. Nie mają one tak wysokich wymagań co do jakości paliwa. Kotły stalowe są lżejsze, odporne na uszkodzenia mechaniczne, niewrażliwe na nagłe zmiany temperatury i można naprawić przepalone części.

Najnowocześniejszą konstrukcją kotłów na paliwa stałe są kotły z palnikiem retortowym. Paliwo dostarczane jest do palnika przez specjalny podajnik.

Do głównych cech kotłów rotorowych należą:

• możliwość regulacji procesu spalania oraz wydajności energetycznej od 30 do 100% mocy,
• sprawność cieplna ponad 84%,
• niska emisja pyłów (kilkukrotnie niższa od dopuszczalnej),
• samooczyszczające się palenisko,
• sterowane automatycznie podawanie węgla do paleniska.

Wadą kotłów rotorowych jest ich wysoka cena.

Kotły gazowe

są chętnie stosowane na terenach zgazyfikowanych. Jeżeli nie ma możliwości doprowadzenia gazu ziemnego, można zastosować kocioł na gaz płynny. Wadą tego drugiego rozwiązania jest wyższy koszt paliwa (gazu płynnego) oraz konieczność jego składowania.

Do zalet kotłów gazowych można zaliczyć:

• możliwość zautomatyzowania całego procesu spalania,
• brak konieczności dowozu i składowania paliwa (w przypadku gazu ziemnego),
• wyeliminowanie wywozu żużla.

Spośród paliw kopalnych gaz ziemny jest najbardziej ekologiczny, tzn. podczas jego spalania powstaje najmniej szkodliwych substancji.

Kotły gazowe można podzielić na kotły jednofunkcyjne z zasobnikiem, kotły dwufunkcyjne przepływowe oraz kotły kondensacyjne.

Kotły jednofunkcyjne są stosowane głównie jako źródło ciepła do ogrzewania budynku. Mogą również podgrzewać wodę w instalacji ciepłej wody w układzie bez lub z zasobnikiem. Zasobnik może mieć pojemność od kilkudziesięciu do kilkuset litrów. Kotły dwufunkcyjne, oprócz dostarczania ciepła do instalacji ogrzewania, przygotowują ciepłą wodę użytkową.

Kotły kondensacyjne

mają wyższą sprawność oraz są droższe niż kotły tradycyjne. Na wylocie spalin z kotła umieszczony jest dodatkowy wymiennik ciepła. Przepływają przez niego spaliny oraz woda powracająca z instalacji centralnego ogrzewania. W wyniku zachodzącej wymiany ciepła temperatura spalin się obniża, następuje wykroplenie zawartej w nich pary wodnej oraz wstępne podgrzanie wody powracającej z instalacji. Temperatura, przy której następuje wykroplenie pary wodnej ze spalin wynosi około 55°C. Parametry wody grzewczej w instalacjach zasilanych z kotła kondensacyjnego są niższe niż w instalacjach z kotłem tradycyjnym. Ponieważ temperatura wody powracającej z instalacji musi być niska. Powstający kondensat gromadzony jest w zbiorniku kondensatu, z którego usuwany jest do kanalizacji. Ponieważ powstały kondensat ma właściwości żrące, elementy kotłów kondensacyjnych wykonywane są z materiałów odpornych na korozję.

Kocioł dwufunkcyjny przepływowy

wytwarza ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. W nowoczesnych kotłach moc chwilowa zależy od aktualnego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Są także stosowane kotły z funkcją priorytetu c.w.u., która jest realizowana w następujący sposób. W zwykłym trybie pracy kocioł wytwarza ciepło do podgrzania wody w instalacji centralnego ogrzewania. Jeżeli pojawi się zapotrzebowanie na ciepło do przygotowania ciepłej wody użytkowej, to na pewien czas kocioł przestaje wytwarzać ciepło do ogrzewania, a dostarcza je właśnie do instalacji ciepłej wody. Zmiana trybu pracy nie wpływa na temperaturę w ogrzewanych pomieszczeniach ze względu na ich bezwładność cieplną.

Kotły olejowe

maja podobną budowę do kotłów gazowych. Różnią się typem zastosowanych palników. W kotłach olejowych instalowane są palniki nadmuchowe (zwane też wentylatorowymi) z jedno- lub dwustopniową regulacją.

Jednostopniowa regulacja oznacza włącznie lub wyłącznie palnika zależnie od zapotrzebowania na ciepło. Natomiast w palnikach z regulacją dwustopniową kocioł pracuje na pierwszym stopniu z mniejszą mocą, a na drugim z mocą nominalną. Drugie rozwiązanie zapewnia bardziej ekonomiczną pracę systemu grzewczego. Po wymianie palnika na typ przeznaczony do spalania gazu kocioł olejowy może być eksploatowany jako kocioł gazowy. Produkowane są także palniki dwupaliwowe na gaz lub olej. Wadą kotłów olejowych jest konieczność magazynowania paliwa.

Kotły na biomasę

są przeznaczone do spalania biomasy, czyli paliw ekologicznych, naturalnych o niskiej wartości opałowej i dużej objętości właściwej. Do paliw tych zaliczane są: drewno odpadowe, gałęzie, torf, brykiety drzewne, słoma, pelety itp. Wadą kotłów jest, podobnie jak w przypadku kotłów olejowych, konieczność składowania paliwa. Przyjmuje się, że bilans dwutlenku węgla powstającego w wyniku spalania biomasy jest równy zeru. Z tego względu kotły te nazywane są ekologicznymi. Sprawność tych kotłów jest niższa niż kotłów opalanych paliwami kopalnymi. Kotły na biomasę mają dużą powierzchnię wymiany ciepła. Konstrukcja komory spalania i górnego zasypu umożliwia łatwy załadunek paliwa. Kotły olejowe opalane olejem opałowym lub płynnym oraz kotły gazowe można przerobić na kotły na biomasę po zastosowaniu w nich odpowiednich palników.

Akumulacja ciepła

jest konieczna ze względu na zapewnienie ciągłości dostaw ciepła. Pozwala również na zmniejszenie chwilowej mocy źródła ciepła. Do akumulacji ciepła wykorzystywane są zasobniki ciepła. W domach jednorodzinnych jako zasobnik może być nawet wykorzystywana instalacja centralnego ogrzewania, o ile ma dużą pojemność. Jednak dużo lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie do tego celu specjalnego zbiornika zaizolowanego termicznie. Wielkość zasobnika zależy od zapotrzebowania na ciepło oraz od długości przerw w pracy kotłów. Schemat instalacji z zasobnikiem ciepła został przedstawiony na rysunku poniżej.

Kotły elektryczne

najczęściej stosowane są w wodnych instalacjach centralnego ogrzewania wyposażonych w grzejniki konwekcyjne lub płytowe. Koszt ich instalacji jest mniejszy niż kotłów gazowych i olejowych. Kolejną zaletą jest brak konieczności wydzielania pomieszczeń kotłowni oraz pomieszczeń pomocniczych. Wadą jest natomiast wysoki koszt nośnika, tj. energii elektrycznej. Ogrzewanie elektryczne stosuje się najczęściej w obiektach, w których nie ma możliwości wykonania przyłącza gazowego lub w budynkach wykorzystywanych okresowo. Nowoczesne kotły elektryczne wyposażone są w elektroniczne układy sterujące. Kotły elektryczne mogą pracować jako samodzielne lub jako dodatkowe, alternatywne źródła ciepła. Mogą one współpracować z kotłami gazowymi, olejowymi lub na paliwo stałe np. pracować w nocy, kiedy koszt energii elektrycznej jest niższy (taryfa nocna). Stosowane są także układy z pompami ciepła oraz z kolektorami słonecznymi. Koszty eksploatacji takich układów są relatywnie niskie, a komfort cieplny w budynku jest wysoki.

Innym źródłem ciepła korzystającym z energii elektrycznej są tzn. listwy grzejne. Choć koszty eksploatacyjne są wysokie, to charakteryzują się one bardzo niskim kosztem inwestycyjnym. Montaż ich również nie przedstawia większej trudności. Wymagają jedynie rozprowadzenia odpowiednich przewodów elektrycznych

Zakładając obecność źródeł ciepła wykorzystujących energię elektryczną jako nośnik, należy wystąpić o przydział odpowiedniej mocy do Zakładu Energetycznego.

Sprawności wytwarzania źródeł ciepła

W tablicy poniżej przedstawiono sprawności wytwarzania różnych rodzajów kotłów.

Tablica. Sprawność wytwarzania kotłów.

Rodzaj kotła/pieca	Rodzaj paliwa	Sprawność wytwarzania ciepła
Kotły wyprodukowane przed 1980 r	Paliwo stałe (węgiel, koks)	0,50-0,65
Kotły wyprodukowane po 1980 r.	Paliwo stałe (węgiel, koks)	0,65-0,75
Kotły z palnikami atmosferycznymi i regulacją włącz/wyłącz	Paliwo gazowe lub płynne	0,65-0,86
Kotły z palnikami wentylatorowymi i ciągłą regulacją procesu spalania	Paliwo gazowe lub płynne	0,75-0,88
Kotły kondensacyjne	Paliwo gazowe	0,95-1,0
Piece ceramiczne (kaflowe)	Paliwo stałe	0,25-0,40
Piece metalowe	Paliwo stałe	0,55-0,65
Piece ceramiczne (kaflowe)	Paliwo stałe	0,25-0,40
Kotły elektryczne przepływowe	–	0,94
Kotły elektryczne	–	0,97
Kotły elektrotermiczne	–	1,00
Kotły wrzutowe z obsługą ręczną o mocy do 100 kW	Paliwo stałe (słoma)	0,57-0,63
Kotły wrzutowe z obsługą ręczną o mocy do 100 kW	Paliwo stałe (drewno polana, brykiety drewniane, pelety, zrębki drewniane)	0,65-0,72
Kotły wrzutowe z obsługą ręczną o mocy powyżej 100 kW	Paliwo stałe (słoma)	0,65-0,70
Kotły wrzutowe z obsługą ręczną o mocy powyżej 100 kW	Paliwo stałe (drewno polana, brykiety drewniane, pelety, zrębki drewniane)	0,77-0,83
Kotły automatyczne o mocy powyżej 100 kW do 600 kW	Paliwo stałe (słoma)	0,65-0,75
Kotły automatyczne o mocy powyżej 100 kW do 600 kW	Paliwo stałe (drewno polana, brykiety drewniane, pelety, zrębki drewniane)	0,80-0,85
Kotły z paleniskiem retortowym	Paliwo stałe (węgiel)	0,80-0,85
Kotły automatyczne z mechanicznym podawaniem paliwa o mocy powyżej 500 kW	Paliwo stale (słoma, drewno, pelety)	0,85

Ogrzewanie z sieci miejskiej – węzły ciepłownicze

Węzeł ciepłowniczy stanowi zespół urządzeń, których zadaniem jest przekazanie ciepła z miejskiej sieci ciepłowniczej do odbiorców. Każdy węzeł wyposażony jest w urządzenia służące do przekazywania ciepła (wymienniki ciepła), zapewniające przepływ czynnika (pompy), regulacyjne, kontrolno-pomiarowe oraz zabezpieczające. Moc węzła określana jest w zależności od zapotrzebowania na ciepło budynku. Produkowane są także kompaktowe węzły ciepłownicze zawierające wszystkie wymienione urządzenia.

Kominki

są coraz częściej stosowane w domach energooszczędnych jako uzupełniające źródło ciepła.Bezpośrednio kominek może ogrzewać tylko to pomieszczenie, w którym jest zainstalowany. Stosowane są również rozwiązania rozprowadzające ciepło po całym domu, poprzez system kanałów powietrznych. Kanały rozprowadzające ciepłe powietrze muszą być izolowane termicznie. Elementy systemu tj. wentylator (potocznie zwany turbinką), kanały oraz filtr muszą być odporne na wysoką temperaturę. Na rysunku poniżej przedstawiono kominek do zainstalowania w pomieszczeniu ogrzewanym.

Innym rozwiązaniem umożliwiającym ogrzanie całego budynku jest system centralnego ogrzewania z kominkiem z płaszczem wodnym. Do instalacji z kominkiem z płaszczem wodnym podłączone jest drugie źródło ciepła. Służy ono od zapewnienia pewności zasilania oraz utrzymania wymaganej temperatury wewnętrznej w pomieszczeniach, gdy moc kominka jest za mała. Schemat instalacji z kominkiem z płaszczem wodnym przedstawiono na rysunku poniżej.

Należy podkreślić, że ze względu na bezpieczeństwo nie można stosować przeponowego naczynia zbiorczego w instalacji wodnej podłączonej do kominka. Nie wolno również łączyć instalacji z kominkiem z instalacją z kotłem opalanym paliwem płynnym lub gazowym, ponieważ takie układy są najczęściej zabezpieczone przeponowym naczyniem zbiorczym.

Pompa ciepła

pobiera ciepło zmagazynowane w środowisku naturalnym i oddaje je do systemu centralnego ogrzewania, przygotowania c.w.u., wentylacji z odzyskiem ciepła lub np. podgrzewania wody w basenie. Proces ten wymaga dostarczenia energii napędowej (elektrycznej, mechanicznej lub chemicznej). Dostępne są również urządzenia zintegrowane zapewniające pokrycie zapotrzebowania na różne cele. Pompy ciepła mogą pobierać ciepło z gruntu, wód powierzchniowych, wód gruntowych, powietrza lub źródła ciepła odpadowego. Temperatura źródeł naturalnych zależy m.in. od ich rodzaju oraz pory roku. Natomiast temperatura ciepła odpadowego wynika z procesu technologicznego. Pompy ciepła mogą być urządzeniami odwracalnymi lub nieodwracalnymi. W urządzeniach odwracalnych można zamienić dolne źródło ciepła z górnym, czyli pobierać ciepło ze źródła górnego i oddawać je do źródła dolnego np. chłodząc w ten sposób pomieszczenia. Odwrócony obieg pompy ciepła jest analogiczny jak obieg chłodziarki sprężarkowej. Przekazywanie ciepła w pompie ciepła odbywa się za pośrednictwem czynnika roboczego, który krąży w obiegu, zmieniając stan skupienia z gazowego na ciekły i odwrotnie, wskutek czego pobiera i oddaje energię. W parowniku czynnik roboczy odparowuje na skutek odbierania ciepła ze środowiska. Następnie czynnik jest zasysany przez sprężarkę i przepływa do skraplacza. Podczas sprężania rośnie jego temperatura i ciśnienie. Temperatura skraplania czynnika roboczego jest wyższa od temperatury wody grzewczej. W związku z tym para czynnika skrapla się i tym samym oddaje ciepło. Po skropleniu czynnik powraca do parownika przez zawór rozprężny. Efektywność pompy ciepła określana jest jako współczynnik wydajności grzewczej i oznaczana φ stosunek ilości ciepła uzyskanego w skraplaczu (użytecznego) od nakładu (ilość energii napędowej). Jego wartość zależy m.in. od: wymaganej temperatury źródła górnego (do którego ciepło jest dostarczane) oraz temperatury źródła dolnego (z którego ciepło jest odbierane).

Do pozyskiwania ciepła z gruntu służą tzw. kolektory gruntowe. Są to rury z tworzywa sztucznego, w których krąży mieszanina wody i płynu niezamarzającego (np. glikolu). Grunt jest dobrym zasobnikiem ciepła, ponieważ jego temperatura w ciągu roku ulega tylko niewielkim wahaniom.

Kolektory gruntowe dzielimy na:

• poziome – z rur ułożonych na głębokości od 1,5 do 2 m, długość poszczególnych gałęzi nie powinna być dłuższa niż 100m, kolektory te zajmują dość dużą powierzchnię,
• pionowe – składające się z umieszczonych pionowo w gruncie rur, ważne jest ich usytuowanie i głębokość wiercenia, liczba odwiertów zależy od zapotrzebowania budynku na ciepło, do zalet można zaliczyć wysoką efektywność i małą podatność na zmiany temperatury zewnętrznej.

Kolejnym źródłem ciepła mogą być wody gruntowe, które przez cały rok mają wyrównaną temperaturę. W celu pozyskania ciepła z wód gruntowych, konieczne jest wykonanie dwóch studni w odpowiedniej odległości od siebie:

• eksploatacyjnej, z której pompa pobiera ciepło,
• zrzutowej, przez którą schłodzona woda powraca do gruntu.

Niezbędne jest zachowanie pomiędzy nimi odpowiedniej odległości tak aby zminimalizować ich wzajemny wpływ. Na rysunku poniżej przedstawiono dolne źródła ciepła.

Powietrze zewnętrzne również może być źródłem ciepła dla pompy ciepła. Jest to rozwiązanie najtańsze oraz najłatwiejsze w realizacji. Nie zapewnia ono jednak stałej efektywności. Nawet dobrze dobrana pompa ciepła przy bardzo niskiej temperaturze zewnętrznej może nie zapewnić pokrycia zapotrzebowania na ciepło.

Aby wykorzystać pompę ciepła jako chłodziarkę wystarczy odwrócić kierunek tłoczenia sprężarki i odwrócić zawór rozprężający (zmiana kierunku przepływu czynnika chłodniczego i tym samym przepływu ciepła). Może to być zrealizowane poprzez wbudowanie do obiegu czynnika zaworu czterodrogowego i drugiego zaworu rozprężającego. Moc grzewcza odwracalnej pompy ciepła jest zawsze nieco większa od mocy chłodniczej. Współczynnik wydajności chłodniczej w trybie chłodzenia jest zawsze niższy niż w trybie ogrzewania.